Гепатит оорусунан сактаналы

Гепатит оорусу жана анын алдын алуу

Гепатит же сарык оорусу-боорду жабыркаткан жугуштуу дарт. Оз ичинен ал A,B,C,D жана E болуп беш турго болунот.

Гепатит А жана Е туру оорунун женил туру болуп саналат. Башкача айтканда илдеттин бул туру онокотко айланып кетпейт, аны оз убагында жакшылап дарыласа адам толугу мененайыга алат. Бул турун мурда “боткин” деп да атап коюшкан. Ал эми гепатиттин В,С,D турлору адамда билинбей пайда болуп, коп убакыт дарылоону талап кылат. Ошондой эле анын онокотко айланып кетуу коркунучу бар.Чындыгында, вирустуу гепатит Саламаттыкты сактоодогу олуттуу койгойлордон болуп эсептелет. Себеби дуйно боюнча 325 миллион киши гепатит менен жабыркаган болуп, алардын 80%-текшерилип дарылануу мумкунчулугуно ээ эмес.

Гепатит вирус келтирип чыгара турган оору болуп, бир гана боорду жабыркатпастан балким бутун бир организмге сокку берет. Вирустуу инфекциялар аябай тез жайылып эпидемиологиялык абал пайда болушу мумкун.

Ооруга каршы натыйжалуу профилактика чараларын сактоо менен эмдоо эсептелет.

Оору кандай жол менен жугат ?

Гепатит илдети жугуу жолу боюнча эки чон турго болунот.

  1. Гепатиттин А жана Е туру турмуштук шартта эле жугат. Алсак,бул дартка кобунчо дааратканадан же сырттан келгенде кол жуубаган,кайнатылбаган суу ичкен, момо-жемишти жууп жебеген адамдар кабылат.Алардын кобу жаш балдар болот.
  2. Ал эми В,С,D турлору болсо оорулуу адамдан соо адамга кан аркылуу жугат.

Мисалы банги ийнелер,сакал алган устара, мачалка,  тиш жуучу щётка, маникюр, педикюр, пирсинг, татуировка жасоочу каражаттардан жугат. Ошондой эле жыныстык катнаш аркылуу илдеттин бул туруно кабылып калуу мумкун.

Оорунун вирустары денеге тушкондон кийин, анын белгилери дароо байкалбайт. Эн алгач вирустар денеде кобойот, организм оз кезегинде аларга каршы коргонуу кучторун ишке салат.Бул процесс жугуштуу гепатит А да 15-35 кун,вирустуу гепетит В,С да 35-180 кунго чейин созулат.

Ооруну  айыктырууга  болобу ?

Гепатиттин А туру башка оорулардан айырмаланып, онокот туруно айланып кетпейт .  Киши бир ооругандан кийин кайра оорубайт. Ал кишиде иммунитет пайда болот. Бирок дарыланган адам   5-6 айга чейин диетаны жакшы сактабаса-анда ал олумго дуушар болушу толук ыктымал.

Ал эми гепатиттин С туруно кабылган адам эрте аныкталса убагында дарыланып айыгып кетсе болот . С туруно кабылган адамдын оорусу копчулук учурда билинбей журо берип ал цирроз, рак илдетине айланып кетет.  Башкача айтканда, С турундогу гепатитти аныктоо бирааз кыйын,кийинчерээк аны айыктыруу татаал болуп калат.

 

 

В, D  турундогу гепатитти айыктыруу абдан  оор, айыкпайт. Эн аянычтуусу вирусту жуктургандар оздору билбеген абалда ооруну башкаларга да жуктуруп коюшууда. Дуйнонун коптогон мамлекеттеринде вирустук гепатитке чалдыккандарга дары-дармек бюджет эсебинен бекерге берилет. Орточо айлык акы менен жашаган жаран дары дармек тугул, дартты аныктоочу кан анализдерин тапшырууга чамасы жетпеген жарандар да жок эмес. Себеби анализ кымбат турат. Натыйжада кимдиндир перзенти же  ата-энеси жашоодон эрте коз жумууда.

Оорунун белгилери

Гепатит оорусуна кабылган адамдын

  • алы кетет
  • анализдери нормадан бузулат
  • Коздун кареги, денеси саргара баштайт

Дене саргайганга чейин оорулууда алсыздык,боштук,жалкоолук, чарчоо, таарына беруу байкалат. Кобунчо ичеги карын трактынын иши бузулушу менен башталат, оорулуунун аппетити начарлайт, оозу ачкыл даамданып,конулу айланат,кээде кусат, тошунун астында оорлукту сезет. Кээ бир оорулууларда ири муундары ооруйт.Ушул баскычтардан кийин боор, кээ бир учурда кок боор чоноёт,кичи бейшептин(сийдик)тусу коюу болгон кара чайдын онуно окшоп кетет, зандын ыраны боз же агыш болуп калат.Башында коздун агы,тиштин асты жана жумшак тандай саргаят.Андан кийин аста секин тери саргара баштайт.Саргаруу кундон кунго осуп барат,оорулуунун акыбалы оорлошот.алсыздык,алсыроо кучойт, аппетити жок болуп, уйкусу бузулат, конул айнып, байма-бай кусат,боор менен кок боор улам чонойуп, денеси кычышат.Айрым бейтаптарда оорунун сарыксыз туру да учурайт, мындай бейтаптар дартты кобунчо бутунда откоруп,айланасындагыларга инфекция таратып журот.Вирустуу гепатит жаш балдарда, айрыкча жашына толо элек бобоктордо карыяларда, кош бойлууларда, онокот оорусу барларда,спирт ичимдиктерди коп ичкендерде оор абалда отот.Бейтап оз дартынын канчалык оор экендигин билбей,озун этият кылбайт. Кобунчо оз билермандык менен оор жумуштарды аткарып журо берет.Айрыкча копчулук учурда диетага амал кылбайт.Натыйжада бейтаптын абалы оорлошуп конулсуз натыйжалар менен  аяктайт.

 

Оорудан оолак болуу учун эмне кылуу керек ?

   Гепатиттин А,Е туруно кабылбаш учун

  • жашылча-жемишти созсуз жууп жеш керек
  • арыктан аккан таза эмес сууну ичпеш керек
  • уйду, окуган, иштеген жерди таза кармоо керек.
  • ар бир адамдын озуно тиешелуу гигиеналык буюму болушу керек (тиш щётка, сулгу, жаш балдардын озунун идиш аягы)

Ошондой эле вирустуу гепатит жана башка жугуштуу оорулардын алдын алууда чымын-чиркейге каршы курошуунун, аларды жок кылуунун орду чон. Чымын-чиркейге каршы курошуудо жабышкак паста, уулуу зат суртулгон кагаз колдонууга болот.Чымын-чиркей болмолорго кирбоосу учун уйду, короону таза кармап,эшик,терезелерге тор колдонушубуз керек.

Калк жашаган аймактарды таза кармоо, таштанды,чириндилерди оз убагында чыгарып таштоо,калкты сапаттуу, таза ичимдик суу менен камсыз кылуу, бала бакчаларда,мектептерде,эн негизгиси уйдо дагы балдар учун кайнатылган суу болушу  оорунун алдын алуудагы биринчи кезектеги сактык эсептелет.

Вирустуу гепатитке каршы курошуудо денени чыныктыруу да  маанилуу. Мындан  тыянак кобуроок таза абада сейилдоо физкультура  жана спорт менен машыгуу, туура тамактануу, кун тартибине амал кылуу, шайкештик абдан маанилуу.Демек ооруну жуктуруп албоо учун оздук гигиенаны  туура сактап,колдорубузду дайым таза кармап, момо-жемиштерди жээрден башта-агып турган таза сууда тазалап жууп, артынан кайнагап сууда чайкап, колдоррубузду таза жууп, колдонгонубуз туура. Ар бир уйду жана короону таза тыкан кармоо, таштандыларды  оз убагында чыгаруу, ажаткананы (айрыкча канализация жок болсо)дезинфекция кылып туруу , чымын-чиркейди колубуздан келген жолдор менен кырып жок кылуу азык-тулук, тамак-аштарды булгануудан сакташ шарт. Булар вирустуу гепатиттин алдын алууда негизги иш чара болуп саналат.

 

Ал эми оорунун В,С , D турунон оолак болуу учун

  • кокустук жыныстык катнаштан качуу
  • татуаж, маникюр, педикюр, жасаган жабдыктар таза(стерильный) болушу керек
  • бироонун тиш щёткасын, тарагын, устарасын колдонуудун баш тартуу керек
  • В турунун алдын алуу учун убагында эмдоодон отуу керек

Вирустук гепатит  В,С , D турунун  алдын алууда эн биринчи кезектеги иш-чаралардан бири жеке жана жамаат гигиенасы талаптарына  кучотулгон тартипте амал кылуубуз. Бул учун ар бирибиздин озунчо чачык,тиш щетка,корпо-тошогубуз, шейшеп озунчо  болуусу шарт.Бир жолу колдончу медицина жабдыктарынан пайдалануубуз , аларды кайра колдонбошубуз маанилуу,аларды кайра колдонбоо да чон роль ойнойт. Жаны торолгон балдарды вирустук гепатит Вга каршы убагында эмдоодон откоруу зарыл.Жумуш аткарганда,тамактанардан мурда  колду кобуртуро самындап жууш,уй-тиричилик буюмдарын таза тыкан кармоо вирустуу гепатит оорусунун алдын алууда чон мааниге ээ жана ар бир адам жылына бир жолу медициналык козомолдон отуп турушу зарыл. Мындай жол менен алар ар турдуу оорунун алдын алат.

« Биздин өлкөдө В, С жана Д вирустук гепатиттерин дарылоонун абалы бизди өзгөчө тынчсыздандырууда. В, С жана Д вирустук гепатиттери менен жашаган адамдар В, С жана Д вирустук гепатиттеринин диагностикасы жана дарылоосу тууралуу маалыматка жетишсиз жана көп учурда өз алдынча дарылоо ыкмаларын издөөгө аргасыз болушат, натыйжада алар көбүнчө шылуундардын же алдамчылардын, кээде элдик медицинанын курмандыгы болушат. Эгерде медициналык кызматкерлер В, С жана Д вирустук гепатиттеринин диагностикасы жана дарылоосу, вируска каршы заманбап дарылар жана медициналык жетишкендиктер, анын ичинде акыркы клиникалык изилдөөлөр жөнүндө көбүрөөк билимге ээ болсо, анда биз адамдардын өмүрүн сактап, биздин өлкөбуздун көп жарандарынын ден соолугун чыңдай алабыз деп ишенебиз. Бул вебинар биздин дарыгерлер үчүн пайдалуу жана керектүү болот деп ойлойм жана үмүттөнөм»

Жогорудагылардан келип чыгып мамлекетте вирустуу гепатит менен ооруган оорулууларга бюджет эсебинен бекер дары дармектер жеткирилип берилсе жана кан анализдерин арзандатса канчалаган жаш омурлор сакталып калмак.

 

Даярдаган Чаткал райондук  ОААжМСЭКБнун эпидемиолог                           дарыгердин жардамчысы: Жайчибекова Жылдыз